به موجب رای اخیرِ هیات عمومی دیوان عدالت اداری، مزد کارگر مفهومی فراتر از مزد مبنا یا مزد پایه دارد و به معنای هر آن چیزی است که در قابل انجام کار در زمان قانونی کار به کارگر پرداخت می‌شود و نکته کلیدی اینجاست که مبنای محاسبه اضافه‌کاری، جمعه‌کاری، شب‌کاری و سنوات، همین «مزد» است، نه مزد ثابت یا مزد مبنا.

آرمین خوشوقتی، کارشناس ارشد حقوق و روابط کار در ارتباط با اصلاحات انجام شده در محاسبه‌ی سنوات و فوق‌العاده‌های مزدی کارگران اظهار داشت: در شهریور ماه ۱۴۰۲، هیات عمومی دیوان عدالت با ابطال یکی از بخشنامه‌های منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر، اینطور مقرر کرد که «مزد مفهومی فراتر از مزد مبنا و مزد ثابت دارد».

تعریفِ «مزد»

وی با بیان اینکه «در قانون کار، یک جا‌هایی به مزد اشاره شده، در مواقعی مزد ثابت آمده و در برخی بخش‌ها به مزد مبنا اشاره شده» اضافه کرد: مزد مبنا در کارگاه‌هایی که طرح طبقه‌بندی مشاغل دارند، مورد استفاده قرار گرفته؛ اما مزد ثابت مربوط به کارگاه‌هایی‌ست که طرح طبقه‌بندی مشاغل ندارند؛ در توضیح بیشتر باید بگویم مزد مبنا تشکیل شده از مزد گروه و مزد پایه. مزد ثابت هم به معنای مزد شغل به اضافه‌ی مزایای ثابت پرداختی به تبع شغل است.

این کارشناس حقوقی تصریح کرد: در بسیاری از کارگاه‌ها، علاوه بر مزد مبنا مبالغ دیگری نیز به کارگران پرداخت می‌شود؛ این مبالغ به صورت ثابت، در ازای انجام کار در ساعات عادی انجام کار با هدف ترمیم مزد پرداخت می‌شود. در کارگاه‌هایی که طبقه‌بندی مشاغل ندارند نیز به همین ترتیب است. مثلاً در یک کارگاه که طرح طبقه‌بندی مشاغل دارد، کارفرما علاوه بر مزد مبنا و مزایای قانونی مانند حق عائله‌مندی، بن خواربار و حق مسکن، ماهانه مبلغی را اضافه به کارگران پرداخت می‌کند. حال سوال این است که آیا اینجا مزد کارگران مزد مبناست یا مزد مبنا به اضافه‌ی تمام این مبالغ؟

او با تاکید بر اینکه «مزد کارگر عبارت است از مزد مبنا به اضافه‌ی تمام پرداختی‌هایی که در قبال انجام کار در ساعات عادی کار پرداخت می‌شود» افزود: در کارگاه‌های فاقد طرح طبقه‌بندی مشاغل نیز همین تعریف صادق است؛ فرض کنید در قرارداد منِ کارگر، یک مبلغی به عنوان مزد ثابت تعریف شده است؛ یکسری ملحقات نیز به آن اضافه می‌شود، ولی در کنار این‌ها یک مبلغی به صورت غیررسمی و خارج از قرارداد هر ماه به حساب من واریز می‌شود؛ حالا اینجا مزد من چقدر است، همان مزد ثابتِ مندرج در قرارداد یا اینکه سایر پرداختی‌هایی که در قبال انجام کار به حساب من آمده، جزو مزد محسوب می‌شود؟

خوشوقتی تاکید کرد: بدیهی‌ست در هر دو حالت (چه در کارگاه‌های واجد طرح طبقه‌بندی مشاغل و چه در کارگاه‌های فاقد این طرح) مزد عبارت است از تمام مبالغی که در قبال انجام کار در ساعات عادی کار به کارگر پرداخت می‌شود؛ بنابراین مزد مفهومی فراتر از مزد مبنا و مزد ثابت دارد. هر مبلغی که خارج از چارچوب طرح طبقه‌بندی یا مقررات وزارت کار به کارگر پرداخت می‌شود، با مزد مبنا و مزد ثابت کارگر جمع می‌شوند و مزد ماهانه‌ی کارگر را تشکیل می‌دهد. تعریف قانونی مزد، چیزی جز این نیست.

مبنای محاسبه سنوات چیست؟

به گفته این کارشناس حقوقی، به موجب رای اخیرِ هیات عمومی دیوان عدالت اداری، مزد کارگر مفهومی فراتر از مزد مبنا یا مزد پایه دارد و به معنای هر آن چیزی است که در قابل انجام کار در زمان قانونی کار به کارگر پرداخت می‌شود و نکته کلیدی اینجاست که مبنای محاسبه اضافه‌کاری، جمعه‌کاری، شب‌کاری و سنوات، همین «مزد» است، نه مزد ثابت یا مزد مبنا.

خوشوقتی با بیان اینکه «اگر مبنای محاسبه‌ی اضافه‌کاری، شب‌کاری و سنوات کارگر، مزد مبنا یا مزد ثابت قرار بگیرد، تخلف رخ داده» اضافه کرد: این رای در شهریورماه سال جاری از سوی دیوان عدالت اداری صادر شد؛ بسیاری از کارگران و تشکل‌های کارگری به دنبال اجرای این رای بودند تا اینکه در نهایت، وزارت کار دستورالعمل شماره ۲۲ خود را براساس رای اخیرِ هیات عمومی دیوان عدالت اداری اصلاح کرد.

او ادامه داد: رای شهریورماه دیوان عدالت با دستورالعمل شماره ۲۲ وزارت کار در تضاد و تعارض بود؛ لذا در روز‌های آخر بهمن‌ماه، معاونت روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دستورالعمل خود را با دیدگاه منطبق با این رای اصلاح کردند؛ امیدواریم در سایر حوزه‌ها نیز رویکرد وزارت کار همین باشد و تمام دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های خود را منطبق با قانون و آرای قانونی تدوین یا بازنویسی کنند.

این کارشناس ارشد حقوقی با بیان اینکه «اصلاح دستورالعمل شماره ۲۲ وزارت کار، یک اتفاق مثبت است و می‌تواند در جهت احقاق کارگران زحمتکش کشور موثر باشد» افزود: اکنون با این اصلاحات و ابلاغ آن از سوی وزارت کار، در تمام کارگاه‌های دایر کشور که مشمول قانون کار هستند، مبنای محاسبه سنوات، اضافه‌کاری، جمعه‌کاری، فوق‌العاده‌های مزدی و شب‌کاریِ کارگران شاغل، مزد ماهانه کارگر است.

دو سوال کلیدی

خوشوقتی در ادامه گفت: در این بین سوال پیش می‌آید که آیا مبنای محاسبه‌ی عیدی و فوق‌العاده ماموریت هم با این رای و دستورالعمل تغییر کرده؟ پاسخ این سوال، خیر است. مبنای محاسبه‌ی عیدی و فوق‌العاده ماموریت کارگران، همچنان مزد مبنا (در کارگاه‌های واجد طرح طبقه‌بندی مشاغل) و مزد ثابت (در کارگاه‌های فاقد طرح طبقه‌بندی مشاغل) است؛ بنابراین در مورد عیدی و فوق‌العاده ماموریت هیچ تغییری ایجاد نشده است.

او افزود: سوال دوم این است که آیا با این رای و دستورالعملِ متعاقب آن، مزایای قانونی نیز مبنای محاسبه‌ی سنوات و فوق‌العاده‌ها قرار می‌گیرد که بازهم پاسخ خیر است؛ با این رای، مزایای قانونی یعنی حق عائله‌مندی، حق مسکن و بن خواربار، مبنای محاسبه‌ی سنوات و فوق‌العاده‌های اضافه‌کاری، جمعه‌کاری و شب‌کاریِ کارگران مشمول قانون کار قرار نمی‌گیرد.